Załącznik do uchwały Nr XIV/62/04

Rady Gminy Jasionówka

z dnia 8 lipca 2004r.

PLAN ROZWOJU LOKALNEGO

GMINY JASIONÓWKA

Jasionówka, lipiec 2004

SPIS TREŚCI

I. WPROWADZENIE

Kluczowe obszary i kierunki integracji Polski z Unią Europejską, zakładające wspieranie rozwoju i strukturalne dostosowanie regionów słabo rozwiniętych poprzez współfinasowanie za pomocą funduszy strukturalnych i Funduszu Spójności - wytyczone na etapie przedakcesyjnych uzgodnień rządowych - zostały zawarte w Narodowym Planie Rozwoju, na bazie którego powstała Narodowa Strategia Rozwoju Regionalnego na lata 2004 - 2006. Strategia ta realizowana będzie poprzez przedsięwzięcia zawarte w Zintegrowanym Programie Operacyjnym Rozwoju Regionalnego ( ZPORR ). Treści opracowywanych obecnie planów rozwoju lokalnego, przyjmowanych przez poszczególne województwa, powiaty i gminy, powinny ściśle wpisywać się w założenia ZPORR. Dzięki temu możliwe będzie korzystanie z dotacji i grantów na realizację wielu założeń.

Posiadanie Strategii Rozwoju Gminy oraz dobrze opracowanego Planu Rozwoju Lokalnego stało się obecnie warunkiem koniecznym przy ubieganiu się o środki dostępne w ramach funduszy unijnych. Zgodność celów, priorytetów i zadań zawartych w gminnych dokumentach planistycznych z zapisami strategicznymi przyjętymi przez władze publiczne pozostałych szczebli stanowi podstawowe kryterium przy rozpatrywaniu poszczególnych wniosków i jest bazą do ich oceny. Dlatego też Gmina Jasionówka, mając ogromne potrzeby i aspiracje do korzystania z dobrodziejstw unijnego wsparcia ma obowiązek posiadać Plan Rozwoju Lokalnego na lata 2004 - 2006.

Plan Rozwoju Lokalnego Gminy Jasionówka został opracowany zgodnie z założeniami następujących dokumentów:

Skuteczne wykorzystywanie w najbliższych latach funduszy strukturalnych Unii Europejskiej i ich dostępność m. in. dla samorządu terytorialnego uzależniona jest w praktyce od wytyczenia jasnych celów i kierunków rozwoju lokalnej społeczności poprzez ich programowanie krótko- i średnioterminowe. Podstawowym warunkiem sięgania po te środki jest, aby finansowane działania nie były przypadkowe, zmienne czy też uwarunkowane politycznie. Z założenia muszą zmierzać do rozwiązywania najistotniejszych problemów lokalnych, służyć wszystkim mieszkańcom i podmiotom, wszechstronnemu i zrównoważonemu rozwojowi obszarów oraz cechować się spójnością z kierunkami przyjętymi dla całego regionu. Szansę na wsparcie mają jedynie te projekty, które wpisują się w dobrze przeanalizowane i prawidłowo wytyczone cele, akceptowane społecznie i skutecznie służące jak najszerszym społecznościom lokalnym.

Rozwoju Lokalnego

Gmina Jasionówka położona jest w powiecie monieckim w województwie podlaskim w odległości około 40 km na północ od Białegostoku i graniczy z następującymi gminami: Korycin, Jaświły, Mońki, Czarna Białostocka i Knyszyn.

Powierzchnia gminy w granicach administracyjnych wynosi 97 km2, co stanowi 0,48% województwa podlaskiego i 7% obszaru powiatu monieckiego.

Gmina podzielona jest na 18 sołectw (18 miejscowości wiejskich) i liczyła w 2003 roku 3217 mieszkańców. Na 100 mężczyzn przypada 96 kobiet.

Ludność gminy stanowi 0,26% ludności województwa podlaskiego i 7,2% ludności powiatu monieckiego

Gęstość zaludnienia na obszarze gminy wynosi 34 osoby na 1 km2 (w województwie podlaskim wynosi 61 osób na 1km2, zaś w powiecie monieckim 33). Dominującymi gruntami w gminie są użytki rolne, które zajmują ogółem 7825 ha, co stanowi 80,9% powierzchni gminy (w województwie podlaskim użytki rolne stanowią 59,7% a w powiecie monieckim 57,2%). Na jednego mieszkańca gminy przypada 2,38 ha użytków rolnych, a więc 2,4 razy więcej niż w województwie podlaskim i 1,4 razy więcej niż w powiecie monieckim.

Gmina jest uboga w lasy, których powierzchnia wynosi zaledwie 12,6% powierzchni gminy (w województwie podlaskim lasy stanowią 29,3% powierzchni, zaś w powiecie monieckim 20,5%).

Podstawową formą własności użytków rolnych jest gospodarka indywidualna, do której należy 98,5% areału.

Środowisko przyrodnicze gminy nie jest zdegradowane. Gmina jest uboga w powierzchniowe zasoby wodne.

Niniejszy Plan Rozwoju Lokalnego Gminy Jasionówka wytycza i precyzuje najistotniejsze zadania na lata 2004 - 2006, których realizacja zagwarantuje zmierzanie do osiągania celu optymalną ścieżką , uwzględniającą istniejące uwarunkowania i potrzeby. W Planie dokonuje się więc analizy aktualnego stanu we wszystkich istotnych sferach , diagnozuje istniejące problemy, szereguje według ich wagi dla całej społeczności lokalnej i proponuje podjęcie działań, których realizacja zagwarantuje właściwy rozwój gminy.

Uwzględniając konieczność rozłożenia w czasie nakładów wynikającą z istniejących ograniczeń finansowych oraz kilkuletni okres inwestycyjny niezbędny do wykonania niektórych zadań, w tym już rozpoczętych, zakładając nade wszystko realizację przedsięwzięć z udziałem środków strukturalnych, przewidzianych w Narodowym Planie Rozwoju na lata 2004 - 2006 - trafnym jest przyjęcie takiego samego horyzontu czasowego dla Planu Rozwoju Lokalnego Gminy Jasionówka, z uwzględnieniem analizy finansowej realizacji przyjętych zadań do roku 2008. Z  uwagi natomiast na konieczność zachowania logicznej i technicznej konsekwencji działań oraz  procesów decyzyjnych, wskazano również zestawienie zadań proponowanych do realizacji, w kolejnym horyzoncie czasowym lat 2007-2013. Jest to zestawienie jedynie postulowane, a o realizacji tych zadań decyzje podejmą władze kolejnych kadencji samorządu.

III. AKTUALNA SYTUACJA SPOŁECZNO - GOSPODARCZA GMINY

1. Sfera środowiska przyrodniczego

Gmina Jasionówka położona jest na Wysoczyźnie Białostockiej, która znajduje się pomiędzy Kotliną Biebrzańską, Doliną Górnej Narwi, Wzgórzami Sokólskimi i Poniemniem na Białorusi. Wysoczyzna charakteryzuje się zróżnicowanym krajobrazem. Występują tu wysokie wzgórza moren i kemów, przekraczające 200 m n.p.m. (Krynica 204m, Góra Św. Jana 214 m i inne), równiny sandrowe i morenowe. Dwie największe rzeki tego obszaru - Supraśl i Brzozówka dzielą Wysoczyznę Białostocką na mniejsze jednostki regionalne.

Morfologia obszaru gminy Jasionówka jest również bardzo zróżnicowana i jest wynikiem zlodowaceń środkowopolskich. Późniejsze zlodowacenie bałtyckie nie wywarło większego wpływu na kształtowanie się rzeźby terenu Jasionówki, ponieważ granica zasięgu lądolodu biegnąca środkiem Pojezierza Mazurskiego znajdowała się na północy od obszaru gminy.

Najwyżej położonym obszarem na terenie gminy jest jej część północno-zachodnia, która ma wyraźnie charakter falisty a deniwelacje wahają się od około 20 do 40 m.. Tam też znajduje się największe wzniesienie terenu: 208 m n.p.m.(na północ od wsi Koziniec). Najbardziej płaski jest skrajnie wschodni fragment gminy, który jest fragmentem doliny Brzozówki.

Szczególnie interesujące elementami krajobrazu gminy są moreny czołowe, moreny martwego lodu, kemy i ozy ukształtowane przez procesy peryglacjalne zlodowacenia północnopolskiego.

Na północ i północny zachód od Jasionówki występuje kilka ciągów moren czołowych oddzielonych od siebie obniżeniami o niewielkiej szerokości. Wzgórza morenowe osiągają w wielu przypadkach wysokość 180 m n.p.m.. Najwyraźniej wzgórza moren czołowych ukształtowały się w północno-zachodniej części gminy w okolicy wsi Słomianka, Kamionka i Koziniec. W większości porastają je lasy. Natomiast obniżenia między wzniesieniami są zabagnione i zatorfione. W rzeczywistości są to zanikające jeziorka.

Kemy, czyli szerokie pagórki o kolistej podstawie, zdenudowanych zboczach i płaskich wierzchołkach występują w południowo-zachodniej części gminy od Jasionówki po Kalinówkę Królewską.

We wschodniej części gminy występuje pas wzgórz ozowych o łagodnych zboczach. Wzgórza te osiągają 140 m n.p.m. wysokości i układają się równolegle do doliny rzeki Brzozówka.

Dolina Brzozówki dominuje w krajobrazie wschodniego obszaru gminy. Jest zatorfiona, zmeliorowana, dość wąska i nie przekracza 0,5 km, a tylko w okolicy Kolonii Milewskie jej szerokość dochodzi do 1 km. Dno rzeki w południowo-wschodniej części gminy położone jest na wysokości ok. 136 m n.p.m., a w części północnej 123 m n.p.m.

Lekko falista rzeźba terenu gminy właściwie nie stanowi ograniczeń dla rozwoju rolnictwa. Średni wskaźnik bonitacji rzeźby terenu wynosi 7,1 punkta w 10 stopniowej skali IUNG. Współczesne procesy geomorfologiczne zaś nie powodują istotnych zmian w rzeźbie terenu. Zmiany wywołane erozją wodną są marginalne. Jedynie niewielkie zmiany w krajobrazie gminy powodowane są nieuporządkowaną powierzchniową eksploatacją surowców mineralnych.

Pod względem budowy geologicznej gmina Jasionówka położona jest w granicach wyniesienia Mazursko-podlaskiego wchodzącego w skład prekambryjskiej platformy wschodnioeuropejskiej. Podłoże, na którym leży gmina zalicza się do archaiku zbudowanego z migmatytów, gnejsów, amfibolitów i innych skał metamorficznych.

Na utwory przedczwartorzędowe w rejonie Jasionówki składają się następujące warstwy: iły, iłowce, mułowce, margle, wapienie muszlowe lub zwięzłe (jura środkowa), wapienie piaszczysto-glaukonitowe z fosforytami, piaski kwarcowe z fauną , wapienie z fauną i kreda pisząca (górna kreda), piaski kwarcowo-glaukonitowe przewarstwione mułkami lub iłami piaszczystymi (oligoceńskie utwory trzeciorzędowe), piaski drobnoziarniste lub pylaste kwarcowe, miejscami mułkowate z wkładkami węgli brunatnych, przykryte mułkami ilastymi (mioceńskie osady trzeciorzędowe). Maksymalna miąższość osadów oligoceńskich wynosi około 75 m a nawiercona grubość utworów mioceńskich 20m.

Zasoby wód podziemnych o znaczeniu użytkowym występują głównie w piaszczysto-żwirowych utworach czwartorzędowych i trzeciorzędowych oraz w węglanowych utworach kredowych. Wodonośność tych ostatnich jest praktycznie nie rozpoznana i dlatego nie można ich bliżej scharakteryzować.

Wody w utworach trzeciorzędowych związane są z piaszczystą serią oligocenu i miocenu. Warstwa wodonośna występuje na głębokości 120-250 m a średnia wydajność wynosi od 40 do 50 m³/h przy depresji 10-15 m.

Do celów użytkowych w gminie Jasionówka wykorzystuje się utwory czwartorzędowe, w obrębie których wyróżnia się poziom przypowierzchniowy, między morenowy i spągowy.

Obszar gminy Jasionówka leży w dorzeczu Wisły w obrębie zlewni Biebrzy. Głównym elementem sieci hydrograficznej gminy jest lewobrzeżny dopływ Biebrzy -rzeka Brzozówka z mniejszymi bezimiennymi dopływami.

Przepływy charakterystyczne i spływy jednostkowe Brzozówki badane są poniżej granic gminy przy ujściu rzeczki Kumiałki. Dane przedstawia tabela 8.

Tabela 1. Podstawowe dane hydrologiczne rz. Brzozówka przy ujściu Kumiałki

Źródło: J.Staniaszek, Uwarunkowania rozwoju woj. Białostockiego w zakresie gospodarki wodno-ściekowej, TUP, Białystok 1986, materiał powielony.

Przepływy dyspozycyjne rzeki Brzozówki wobec przepływu nienaruszalnego na poziomie 0,4 w m³/sek. oraz przepływu SNA (95%) na poziomie 0,36 w m³/sek. w m³/sek. wynoszą -0,04 m³/sek. Zatem górna część zlewni Brzozówki, w granicach której leży większość obszaru gminy Jasionówka, należy do zlewni deficytowych.

Z uwagi na ochronę wód tereny źródliskowe tych cieków powinny pozostać w niezmienionym stanie. Natomiast ich doliny mają korzystne warunki dla małej retencji.

Na terenie gminy Jasionówka nie występuje zagrożenie powodziowe. Falą powodziową zagrożony jest jedynie dolny bieg Brzozówki leżący poza obszarem gminy.

Wody poziomu przypowierzchniowego występują w aluwiach rzecznych oraz w utworach wodnolodowcowych. Występuje on w dolinie Brzozówki i innych cieków wodnych, w zagłębieniach terenowych oraz na utworach piaszczystych pochodzenia wodnolodowcowego terenów wysoczyznowych.. W zagłębienia terenu i dolinach rzecznych lustro wody zalega na głębokości około 1m, a na terenach wysoczyznowych na około 5-8 m. Wody tego poziomu charakteryzują się dużymi wahaniami zależnymi od częstotliwości i intensywności opadów czy roztopów wiosennych. Zasoby wodne tego rodzaju narażone są na zanieczyszczenia bakteriologiczne.

Poziom międzymorenowy jest podstawowym źródłem zaopatrzenia ludności w wodę pitną na terenie gminy. Ze względu na warunki hydrologiczne i rozmieszczenie przestrzenne wyróżnia się w nim poziom II a i II b. Poziom IIa występuje na terenach położonych na 100 -130 m n.p.m. i nie zachowuje ciągłości rozprzestrzeniania się. Miąższość warstwy wodonośnej wynosi od 10 do 20 m, a średnia wydajność około 33 m³/h. Natomiast wydajność jednostkowa 8,2 m³/h/1m.s. Poziom międzymorenowy II b charakteryzuje się zachowaniem ciągłości występowania na obszarach położonych 70 - 100 m n.p.m. Miąższość warstwy wodonośnej wynosi 4 - 36 m, średnia wydajność 12-43 m³/h, a wydajność jednostkowa osiąga wartość 11 m³/h/1m.s. Warstwy wodonośne poziomów II a i II b tworzą naprzemianległe z glinami piaski i żwiry występujące na znacznych głębokościach.

Poziom spągowy odnosi się do terenów położonych w granicach 36-73 m n.p.m. Miąższość tego poziomu jest zróżnicowana i wynosi od 15-25 m. Średnia wydajność wynosi od 45 do 60 m³/h a wydajność jednostkowa od 4 do 10 m³/h/1m.s.

Zaopatrzenie ludności w wodę pitną powinno odbywać się na bazie zasobów poziomu międzymorenowego i spągowego oraz trzeciorzędowych osadów oligoceńskich.

W podziale byłego województwa białostockiego na regiony glebowo - rolnicze (wg. JUNG Puławy - 1988r) obszar gminy Jasionówka poza skrawkiem południowej części obszaru położony jest w obrębie regionu Moniecko - Dąbrowskiego. W całym regionie dominuje rzeźba niskofalista, miejscami tylko niskofalista pagórkowata z licznymi obniżeniami dolinnymi. Wśród gruntów ornych przeważają gleby z kompleksów żytnich. Użytki zielone w większości mają uregulowane stosunki wodne. Cechą charakterystyczną regionu jest duża kamienistość i nie tylko gruntów ornych lecz także i użytków zielonych położonych w obniżeniach śródpolnych.

Zgodnie z podziałem kraju na regiony przyrodniczo-leśne lasy gminy Jasionówka położone są w Drugiej Mazursko Podlaskiej Dzielnicy Wysoczyzny Bielsko Podlaskiej, której cechą charakterystyczną jest występowanie prawie wszystkich typów siedliskowych lasu oraz bardzo zróżnicowany drzewostan.

Średnia lesistość gminy wynosiła na koniec 2001 r. 12,6% i była niższa niż lesistość powiatu monieckiego - 19,7% - i województwa - 29,6% (schemat 8).

Schemat 1. Lesistość gmin Gminy Jasionówka na tle powiatu monieckiego i województwa podlaskiego

Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych Krajowego Programu Zwiększania Lesistości, www.mos.gov.pl i nadleśnictwa Knyszyn.

Administracyjnie lasy gminy położone są w obrębie Trzcianne i znajdują się pod zarządem nadleśnictwa Knyszyn.

Charakterystyczny dla gminy jest wysoki wskaźnik udziału lasów prywatnych, który wynosi ponad 90% ogólnej powierzchni lasów gminy . Dla porównania w powiecie monieckim udział tychże lasów wynosi 45,1% a w województwie 30,6%. Kompleksy leśne występują na całej powierzchni gminy i są bardzo rozdrobnione. Największy zwarty kompleks leśny leży w północno-zachodniej części gminy w okolicach wsi Kalinówka Królewska i Słomianka.

Natomiast udział lasów stanowiących własność państwa wynosi około 9% i położone są w uroczyskach: Koziniec, Wyręby, Słomianka, Jasionówka, Kujbiedy i Czarnystok. W tabeli 9 przedstawiono wybrane informacje o lasach prywatnych i gminnych.

Tabela 2. Wybrane informacje o lasach prywatnych i gminnych gminy Jasionówka w 2001 r.

Źródło: Ochrona środowiska i leśnictwo w województwie podlaskim w 2001 r. Urząd Statystyczny w Białymstoku, 2002.

Lasy gminy Jasionówka są zróżnicowane siedliskowo. Dominuje bór mieszany świeży porastający gleby brunatne wyługowane a w dolinach rzecznych i obniżeniach terenowych ols. W drzewostanie borów mieszanych świeżych dominuje sosna z domieszką dębu, świerka brzozy, osiki i innych. Podszyt tworzy jałowiec, jarzębina, czeremcha, leszczyna i podrost drzew. W runie występują mchy, wrzos, poziomka, malina, konwalia i borówka. W olsach natomiast dominuje olcha z domieszką świerku, osiki i brzozy. Ponadto spotyka się tu takie gatunki jak: kruszyna, porzeczka, bez czarny oraz zawilec, szczawik turzyce, pokrzywy i trzcina.

Gospodarcze znaczenie lasów na terenie gminy Jasionówka jest niewielkie. Wynika to przede wszystkim z mało korzystnej struktury wiekowej drzew. Przeważają drzewostany w drugiej klasie wiekowej - od 21 do 40 lat - przy znacznym udziale drzew w III klasie. Gospodarka leśna polega produkcji surowca drzewnego na potrzeby tartaków i opał dla gospodarstw wiejskich. Prowadzona jest ona głównie w oparciu o plany urządzeniowe lasów poszczególnych obrębów wsi.

Specyfika środowiska przyrodniczego sprawia, że największe znaczenie posiadają wodochronna i glebochronna funkcje lasów. Lasy wodochronne występują na uroczysku Czarnystok. Ponadto małe kompleksy leśne i zadrzewienia śródpolne stanowią ostoje dla drobnej zwierzyny i ptactwa i wzbogacają walory środowiska przyrodniczego i krajobrazu gminy.

Według Krajowego Programu Zwiększani Lesistości Kraju gmina Jasionówka nie należy do obszarów o bardzo wysokich lub wysokich preferencjach zalesieniowych. W województwie podlaskim znajduje się dopiero na 66 miejscu (w kraju na 1132). W powiecie monieckim wyższe predyspozycje zalesieniowe mają gmina Mońki (obszar wiejski), Trzcianne, Krypno i Jaświły

Na terytorium gminy Jasionówka nie ma obszarów o szczególnych warunkach przyrodniczych i krajobrazowych, które byłyby objęte ochroną prawną.

Obszar południowej części gminy położony jest na styku z obszarem Parku Krajobrazowego Puszczy Knyszyńskiej i rezerwatu przyrody „Wielki Las”, a przez teren tej części gminy przebiega jedynie granica strefy ochronnej zwana otuliną w/w Parku

Na obszarze gminy nie występują również pomniki przyrody.

Obszar gminy Jasionówka charakteryzuje się stosunkowo niewielkim stopniem przekształcenia środowiska. Źródła powstawania konfliktów ze środowiskiem przyrodniczym wynikają głównie z rozwoju i funkcjonowania wsi gminnej Jasionówka i innych większych jednostek osadniczych położonych w obrębie obszaru gminy oraz intensyfikacji rolnictwa (nawożenie i ochrona roślin), a także wzrostu ruchu i transportu komunikacyjnego.

Cechy środowiska przyrodniczego, w obszarze którego położona jest gmina Jasionówka, stwarzają średniokorzystne warunki do rozwoju rolnictwa, sprzyjają rolnictwu ekologicznemu oraz tworzą bardzo dobre warunki dla różnych form osadnictwa i zabudowy. Występujące zasoby naturalne mają znaczenie ponadlokalne, wobec czego planowane przyszłe działania należy realizować w oparciu o istniejące i nowotworzone ponadgminne struktury organizacyjne oraz o współdziałanie z wieloma instytucjami zajmującymi się tą problematyką. Zachowanie obecnego stanu środowiska wymaga podejmowania wielu starań w zakresie jego ochrony oraz prowadzenia rozważnej polityki przestrzennej.

2. Sfera społeczna

Liczba mieszkańców miasta i gminy Jasionówka wynosiła na koniec 2002 r. 3074 osób, co stanowi 7% ludności powiatu i 0,25% ludności województwa. Ogólnie liczba mieszkańców gminy spada. Zgodnie z prognozą demograficzną przewidywany jest dalszy spadek liczby mieszkańców gminy (schemat 3).

Schemat 2. Liczba ludności gminy Jasionówka w latach 1995-2003 i prognoza do roku 2014.

Źródło: opracowanie własne na podstawie Prognozy demograficznej ludności Głównego Urzędu Statystycznego i Bazy Danych Regionalnych GUS (www.stat.gov.pl).

Wskaźnik zaludnienia dla gminy wynosi 32 osoby/km². Wskaźnik ten jest niższy niż w powiecie monieckim (49,5 osób/km²) województwie podlaskim (60 osób/km²) i w Polsce (124 osoby/km²).

Struktura wieku ludności (tabela 2) gminy Jasionówka nie jest zbyt korzystna ze względu na wysoki udział osób w wieku nieprodukcyjnym, głównie poprodukcyjnym (w stosunku do przeciętnej sytuacji w województwie). Nieco większy niż przeciętnie w województwie jest natomiast udział dzieci i młodzieży.

Tabela 3. Struktura wiekowa ludności gminy Jasionówka w 2002 r. (stan na dzień 20.05.)

Źródło: opracowanie własne na podstawie danych z NSP'2002, US Białystok.

Na tle wyraźnie rysującej się w Polsce w ostatnich latach tendencji spadkowej liczby osób w wieku przedprodukcyjnym oraz tendencji wzrostowej udziału osób w wieku produkcyjnym i poprodukcyjnym w całej populacji, odpowiednie wartości dla gminy Jasionówka nie odbiegają istotnie od wartości średnich dla województwa i powiatu.

Dla województwa podlaskiego i powiatu monieckiego relacje te obrazują poniższe diagramy :

Liczba jednostek zarejestrowanych w systemie REGON w 2003 r. wynosiła 140, z tego większość (132) stanowiły jednostki sektora prywatnego (głównie osoby fizyczne prowadzące działalność gospodarczą). W poszczególnych sekcjach PKD liczba podmiotów wynosiła:

W ostatnich latach obserwuje się powolną i zasadniczo trwałą tendencję wzrostową liczby podmiotów gospodarki narodowej w gminie (schemat 4).

Schemat 3. Liczba jednostek zarejestrowanych w systemie REGON w gminie Jasionówka w latach 1995-2003

Źródło: Bank Danych Regionalnych, www.stat.gov.pl, Podmioty gospodarki narodowej w województwie podlaskim w 2003 r., sp.stat.gov.pl/urzedy/bialystok/

Obecna liczba jednostek gospodarczych daje wskaźnik nasycenia na 100 mieszkańców w wysokości 4,58, czyli znacznie nieco mniej niż w powiecie (4,97) i znacznie mniej niż w województwie - 7,83. Do najważniejszych przedsiębiorstw należą:

Poza systemem REGON znajdują się indywidualne gospodarstwa rolne. Ich uwzględnienie wskazuje, że głównym sektorem gospodarki w gminie jest rolnictwo, o czym świadczy fakt, że z 1144 osób w gminie posiadających własne źródło utrzymania, aż 688 utrzymuje się z pracy we własnym gospodarstwie rolnym.

Struktura obszarowa gospodarstw rolnych jest korzystna (tabela). Przeciętna powierzchnia gospodarstwa wynosi 15,7 ha, wobec 15,0 w powiecie i 11,3 w województwie/

Tabela 4. Struktura obszarowa gospodarstw rolnych w gminie Jasionówka w 2002 r.

Źródło: opracowanie własne na podstawie Podstawowe informacje ze spisów powszechnych. Gmina wiejska Jasionówka, US, Białystok 2003 oraz Raport z wyników spisów powszechnych. Województwo podlaskie, US, Białystok 2003.

W Jasionówce (stan na 30.12.2003.) było 114 bezrobotnych, co przy 1252 osobach aktywnych zawodowo dawało 5,6% stopy bezrobocia. Porównawczo w tym samym czasie stopa bezrobocia w powiecie monieckim wynosiła 9,3%, a w województwie podlaskim 19,1%. Należy jednak wziąć pod uwagę, że ze względu na dominację sektora rolniczego, rzeczywiste bezrobocie jest wyższe, ale ukryte.

2.3. Warunki i jakość życia mieszkańców

2.3.1. Kultura i dziedzictwo kulturowe, infrastruktura społeczna

Na terenie gminy Jasionówka istnieją następujące placówki związane z działalnością kulturalną, prowadzone przez samorząd, :

- z księgozbiorem stanowiącym łącznie 12500 woluminów;

- z ogólną liczbą 430 czytelników, w tym : dzieci do lat 15 - 97 osób, młodzież gimnazjalna i licealna - 87 osób, dorośli - 246 osób,

Koordynatorem działalności kulturowej w gminie jest Gminny Ośrodek Kultury w Jasionówce. W GOK prowadzone są następujące kółka zainteresowań: sekcja tenisa stołowego, Koło Miłośników Bajki, Kluby Seniora.

Ciągłą działalność prowadzi Młodzieżowa Orkiestra Dęta licząca 50 osób (młodzież starszych klas szkoły podstawowej, gimnazjum i średnich).

Działalność upowszechniającą czytelnictwo prowadzi Gminna Biblioteka Publiczna w Jasionówce.

Tradycje kulturowe podtrzymuje zespół ludowy „Kalinki” w WDK w Kalinówce Królewskiej. GOK organizuje warsztaty artystyczne związane ze zdobnictwem obrzędowym cyklu zimowego (ozdoby choinkowe) i wiosennego (palmy, pisanki, kwiaty).

Zespoły artystyczne mają ogółem 127 członków, w tym 74 osoby stanowią dzieci i młodzież do lat 15.

Na terenie gminy w 2003 roku zorganizowano 15 imprez kulturalnych, w których uczestniczyło 600 osób

Na terenie gminy znajduje się jeden obiekt sakralny: Kościół rzymsko - katolicki w Jasionówce.

Obiekty wpisane do rejestru zabytków :

Na terenie gminy Jasionówka znajduje się niewiele obiektów o wartościach kulturowych, niemniej są one w kręgu zainteresowań Wojewódzkiego Konserwatora Zabytków. Są to głównie budynki z I-ej połowy XX wieku, w liczbie ok. 15 obiektów, nieczynne cmentarze oraz stanowiska archeologiczne.

Infrastruktura społeczna :

W celu realizacji swoich zadań oraz zadań o charakterze ponadgminnym Gmina Jasionówka współpracuje z innymi jednostkami samorządu terytorialnego, w szczególności aktywnie z innymi gminami. Jest członkiem Związku Gmin Wiejskich Województwa Podlaskiego.

Na terenie gminy istnieją następujące urządzenia sportowe i rekreacyjne:

Urządzeń turystycznych na terenie gminy brak.

Na terenie gminy funkcjonuje Zespół Szkolno Przedszkolny w Jasionówce w skład którego wchodzi: przedszkole, szkoła podstawowa i gimnazjum.

Łącznie w 3 oddziałach przedszkolnych ( w tym 2 oddziałów „zerowych” 12 szkoły podstawowej i 9 gimnazjalnych ) uczy się 445 uczniów.

Tabela 5. Szkoły publiczne (stan na 01.06.2004)

Źródło : dane własne

Szkoła mieści się w nowym budynku. Pozostał jednak stary budynek szkoły oraz budynki po szkołach filialnych w Kalinówce Królewskiej i Czarnymstoku będących w nienajlepszym stanie technicznym, wymagających obecnie poważnych remontów niezbędnych m. in. z punktu widzenia wymogów SANEPID - u oraz potrzeb w zakresie termo modernizacji ( docieplanie elewacji, wymiana stolarki, likwidacja ogrzewania węglowego ).

Obiekt szkolny nie dysponuje obecnie prawdziwym boiskiem sportowym. Na rok 2004 zaplanowano rozpoczęcie budowy boiska sportowego przy Zespole Szkolno - Przedszkolnym w Jasionówce.

Na terenie gminy funkcjonuje 1 placówka opieki zdrowotnej oraz Gminny Ośrodek Pomocy Społecznej świadczące podstawową opiekę zdrowotną na rzecz ludności w ramach kontraktów zawartych z Narodowym Funduszem Zdrowia :

Personel Ośrodka Zdrowia to:

Przyjmując wskaźniki w poszczególnych grupach świadczeń dla określenia planu zabezpieczenia w podstawowej opiece zdrowotnej sporządzono plan zaspokojenia potrzeb zdrowotnych Powiatu Monieckiego przy minimalnej liczbie etatów przeliczeniowych.

Tabela 6. Plan zaspokojenia potrzeb zdrowotnych przy minimalnej liczbie etatów

Źródło : Plan Zdrowotny dla Województwa Podlaskiego 2003 r.

Działające na terenie gminy placówki zapewniają mieszkańcom dostęp do podstawowej opieki zdrowotnej na minimalnym poziomie. Podobnie jak w innych obszarach wiejskich kraju istnieją duże ograniczenia w dostępie do specjalistycznych usług medycznych, które najbliżej świadczone są w Mońkach i w Białymstoku.

Tabela 7. Warunki mieszkaniowe na terenie Gminy Jasionówka

w poszczególnych latach

Źródło : Powszechny Spis Ludności 2002

W roku 2003, w porównaniu z rokiem poprzednim, zasoby mieszkaniowe zachowały się na nie zmienionym poziomie. Do 2002 roku dynamika wzrostu mieszkań utrzymywała się na poziomie 3,5 mieszkania, co przy średniorocznym wskaźniku równym 19,5 mieszkania - daje trochę niższą dynamikę niż w latach wcześniejszych (1988 - 1995 : 15,4 mieszkania rocznie). Tendencja ta zdaje się umacniać, ponieważ od połowy lat dziewięćdziesiątych liczba corocznie oddawanych mieszkań systematycznie maleje

(1991 - oddanych 13 mieszkań; 1992 - 31 mieszkań, 1993 - 16 mieszkań, 1994 - 5 mieszkań, 1995 - 6 mieszkań, 1996 - 2 mieszkania, 1997 - 1 mieszkanie, 1998 - 3 mieszania, 2003 - 0 mieszkań).

Mieszkalnictwo na terenie gminy Jasionówka rozwija się w oparciu o budownictwo prywatne. Jedynie 17 mieszkań ( 1% ogółu ) stanowi własność komunalną.

Liczba izb przypadająca na jedno mieszkanie oraz powierzchnia użytkowa na jedno mieszkanie, są wyższe od średnich wskaźników dla województwa i powiatu.

Tabela 8. Wyposażenie mieszkań w wodociąg i ustęp - 2002 r.

Źródło : przeliczone dane Urzędu Statystycznego w Białymstoku - Powszechny Spis Rolny 2002r.

Tabela 9 Budynki, Mieszkania I Ludność Według Podregionów I Powiatów

Źródło : przeliczone dane Urzędu Statystycznego w Białymstoku - Powszechny Spis Rolny 2002r

Z powyższych danych wynika, że stopień wyposażenia mieszkań w bieżącą wodę z wodociągu - dobro które w obecnych czasach powinno być powszechnie dostępne - nie jest jeszcze wystarczający. Jest to skutkiem braku systemu doprowadzania wody do części budynków położonych w zabudowie rozproszonej i kolonijnej. Stopień dostępu do sieci kanalizacyjnej jest dalece niewystarczający.

2.3.6 .Bezpieczeństwo publiczne

Komenda Powiatowa Policji w Mońkach funkcjonuje od czerwca 1999 roku. Przyjęto, że głównymi kryteriami oceny Policji nie są suche liczby informowania o wzroście lub obniżeniu zdarzeń określonych kategorii lecz poczucie bezpieczeństwa obywateli powiatu i gmin oraz stopień zadowolenia z pracy Policji jako formacji powołanej do ochrony bezpieczeństwa i porządku. W tym celu podjęto następujące działania: przywrócono patrole piesze na terenach miejskich co umożliwiło skuteczniejszy kontakt policjanta z obywatelami; skuteczną formą w zapobieganiu uciążliwych dla mieszkańców zdarzeń wprowadzono pełnienie służby przez policjantów z psami.

W trzech kwartałach 2003 roku w rejonie służbowym KKP w Mońkach stwierdzono popełnienie 559 przestępstw. Z wszystkich zdarzeń zgłoszonych wykryto sprawców 455 przestępstw. Stosunek spraw wykrytych do ogólnej ilości odnotowanych przestępstw wyniósł 78,1%. Ustalono bądź zatrzymano 435 sprawców przestępstw, z tego 2 cudzoziemców, 43 nieletnich. Wobec 8 sprawców na wniosek tut. Komendy Policji Sąd zastosował środek zapobiegawczy w postaci tymczasowego aresztowania.

Drobna przestępczość kryminalna dotyka w nieznacznym stopniu gminę Jasionówka.

2.4. Grupy społeczne wymagające wsparcia

Zadania własne i zlecone z zakresu opieki społecznej realizuje Gminny Ośrodek Pomocy Społecznej ( GOPS ), będący jednostką organizacyjną Gminy. W ramach zadań zleconych Ośrodek wypłaca zasiłki stałe, wyrównawcze i okresowe, jak również renty socjalne, zasiłki z zakresu ochrony macierzyństwa, świadczenia rodzinne, świadczy też pomoc na rzecz kombatantów. Wypełnianie zadań własnych Gminy w zakresie pomocy społecznej jest realizowane poprzez wydawanie posiłków w szkołach, wypłacanie zasiłków losowych i celowych, pochówek oraz pracę socjalną

Na terenie gminy jest 741 osób dotkniętych patologiami i objętych opieką oraz wsparciem GOPS. Na ogół w rodzinach tych występuje kumulacja problemów, z których najistotniejsze to :

będących członkami tych rodzin,

Problemem jest również obserwowany wzrost liczby rodzin pozostających w niedostatku materialnym, wynikającym z w/w problemów, z bezrobocia, z wielodzietności bądź niepełnej rodziny, z niezaradności społecznej. Wszyscy członkowie tych rodzin zagrożeni są wykluczeniem społecznym.

Według rozeznania Kierownika GOPS na terenie gminy jest :

- rodzin wielodzietnych : około 39 ( liczących czworo i więcej dzieci ),

- rodzin niepełnych : około 18,

- rodzin faktycznie dotkniętych alkoholizmem : około 27

Nie wszystkie rodziny pozostające w trudnej sytuacji starają się o pomoc w GOPS, ukrywany jest zwłaszcza problem alkoholowy. W 2003 roku ze świadczeń przyznanych przez GOPS skorzystało 741 osób oraz 161 gospodarstw domowych.

Tabela 10. Skala świadczonej pomocy społecznej w 2003 r.

Źródło : dane własne opracowane przez GOPS

Na podstawie przeprowadzonej analizy stanu w sferze społecznej do grup wymagających wsparcia należy zaliczyć :

- bezrobotnych - poprzez działania na rzecz rozwoju rynku pracy oraz

reorientację zawodową ;

2.5. Identyfikacja problemów

Podstawowymi problemami wynikającymi z analizy stanu w sferze społecznej są :

Gmina Jasionówka jest gminą wiejską o typowo rolniczym charakterze. Większość jednostek osadniczych gminy to wsie typowo rolnicze. Według danych z Powszechnego Spisu Rolnego z 2002 r. aż 85 % gospodarstw rolnych prowadzi wyłącznie działalność rolniczą. Pracę wyłącznie lub głównie w gospodarstwie rolnym zadeklarowało ok. 29% ludności w wieku 15 lat i więcej. Współczynnik aktywności zawodowej w tej grupie wiekowej określono na 78,1 %, a wskaźnik zatrudnienia na 90,3%. Oznacza to, że bardzo mała liczba mieszkańców w wieku produkcyjnym korzysta z innych źródeł utrzymania, w tym z pracy najemnej lub na własny rachunek. Pozarolnicze funkcje wsi to handel i usługi oraz w niewielkim stopniu produkcja.

Tabela 11. Liczebność podmiotów gospodarczych według sektorów własności

Źródło : dane Urzędu Statystycznego w Białymstoku skorygowane o dane własne z ewidencji

działalności gospodarczej.

Przekrój branżowy lokalnych podmiotów gospodarczych przedstawia się następująco ( ogółem 79) :

Tabela 12. Podmioty gospodarcze sektora niepublicznego według prawnej formy

działania

Źródło : dane Urzędu Statystycznego w Białymstoku skorygowane o dane własne z ewidencji

działalności gospodarczej.

Znakomita większość podmiotów gospodarczych ( 98 % ) dominującego na terenie gminy sektora niepublicznego prowadzi działalność jako osoby fizyczne. Są to najczęściej małe firmy rodzinne nie oferujące miejsc pracy. Bardzo nieliczne są firmy większe, istotne dla lokalnego rynku pracy. Żadna z firm działających na terenie gminy nie posiada udziałów kapitału zagranicznego.

Tabela 13. Przedsiębiorcy zarejestrowani w ewidencji działalności gospodarczej

Urzędu Gminy w ujęciu branżowym

Źródło : dane własne - ewidencja działalności gospodarczej

Wg. stanu na koniec 2003 r. na terenie gminy istniało 77 podmiotów gospodarczych, z czego ok. 98% to podmioty działające jako osoby fizyczne. Analizując stan przedsiębiorczości w gminie Jasionówka należy zauważyć występowanie niewielkiej tendencji wzrostowej w zakresie powstawania nowych firm. Liczba nowych podmiotów gospodarczych wpisanych do ewidencji działalności gospodarczej w 2003r. wyniosła 7, natomiast wyrejestrowanych - 5, podmiotów.

Dynamika tego zjawiska może się powiększać na skutek postępującego braku atrakcyjnych lokalizacji w mieście Białystok oraz rozwijania przez Gminę infrastruktury technicznej i społecznej. O decyzjach lokalizacyjnych podmiotów gospodarczych przesądzać będzie fakt przebiegu przez teren gminy tras szybkiego ruchu : „Via Baltica” ( S - 8 ), przewidzianej w planie zagospodarowania przestrzennego województwa podlaskiego.

Aktywizacja gospodarcza gminy z jednoczesnym zachowaniem zrównoważonego rozwoju będzie wymagać szeregu powiązanych ze sobą działań. O atrakcyjności terenu pod lokalizację firmy decyduje szereg przesłanek. Gmina znając je podejmie w latach 2004 - 2006 szereg działań wpływających na poprawę atrakcyjności inwestycyjnej gminy. Są wśród nich m.in.: opracowanie programu ulg i zachęt dla inwestorów, opracowanie oferty lokalizacyjnej poprzez przeznaczenie w planie zagospodarowania przestrzennego gminy terenów pod inwestycje i kompleksowe uzbrojenie działek, modernizacja i poprawa dróg gminnych, przygotowanie infrastruktury informatycznej. Natomiast dla firm już istniejących, w celu ochrony miejsc pracy, zostanie opracowana oferta ulg i zwolnień oraz programów wsparcia w postaci doradztwa (możliwości pozyskania kapitału inwestycyjnego dla MŚP) oraz funduszy pożyczkowych.

Gmina Jasionówka jest gminą wiejską, o charakterze rolniczym. Większość jednostek osadniczych gminy to wsie typowo rolnicze. Grunty związane z produkcją rolną i gospodarką leśną ( użytki rolne, lasy i grunty leśne , w tym państwowe ) stanowią aż 90,9% ogółu powierzchni gminy.

Tabela 14. Struktura użytków w ogólnej powierzchni gminy Jasionówka

Źródło : Rocznik Statystyczny Woj. Podl. 2003 r., dane z ewidencji gruntów

Jedyną formą prowadzenia działalności rolniczej są gospodarstwa indywidualne, których wg. Powszechnego Spisu Rolnego z roku 2002 jest 712, zaś faktycznie wg. szacunków własnych Urzędu Gminy opartych m.in. o dane podatkowe jest 606.

Tabela 15. Charakterystyka gospodarstw rolnych

Źródło : wyniki NSPLiM z 2002r - Urząd Statystyczny w Białymstoku 2003 r., uzupełnione o dane

Własne.

Struktura obszarowa indywidualnych gospodarstw rolnych przedstawia się następująco:

Użytki rolne zajmują powierzchnię 7825 ha, co w stosunku do ogólnej powierzchni gminy stanowi 80,9%. Wśród użytków rolnych dominują grunty orne stanowiące 65,8% użytków rolnych oraz użytki zielone ( łąki i pastwiska ) stanowiące odpowiednio 21,1%. Sady zajmują jedynie 1,6% powierzchni użytków rolnych. Tereny zurbanizowane zajmujące 1192 ha stanowią 7,4% powierzchni gminy. Dane te potwierdzają rolniczy charakter gminy, z produkcją ukierunkowaną na produkcję zbóż, ziemniaków oraz bydła i trzody chlewnej. Ze względu na warunki klimatyczne produkcja sadownicza ma rozmiary marginalne. Obszar gminy cechuje się niską urbanizacją.

Tabela 16. Użytkowanie gruntów na terenie gminy w 2002 r.

Źródło : Rocznik statystyczny woj. podl. 2003 r. - Urząd Statystyczny w Białymstoku

Wartość rolnicza gleb

Na terenie gminy Jasionówka jest dość małe zróżnicowanie typów i gatunków gleb. Dominującym typem są gleby piaskowe różnych typów genetycznych - bielicowe, rdzawe, brunatne kwaśne. Gleby pseudobielicowe, brunatne właściwe i gleby brunatne wyługowane i kwaśne tworzą niewielkie zasięgi powierzchniowe.

Wśród gruntów ornych wraz z sadami :

Grunty orne są zakwalifikowane głównie do niższej jakości kompleksów rolniczej przydatności gleb, w przewadze do kompleksu żytniego bardzo słabego i słabego. Znacznie mniej gleb należy do kompleksu żytniego bardzo dobrego, żytniego dobrego i zbożowo-pastewnego słabego. Gleby kompleksu pszennego bardzo dobrego nie występują, a pszennego dobrego i wadliwego stanowią znikomy odsetek ogółu tych użytków. Odmiennie wygląda sytuacja jakości użytków zielonych, które w ponad 60% stanowią użytki średnie i dobre, a słabe i bardzo słabe w 40%.

Według badań IUNG przeprowadzonych w 2000r. wskaźnik waloryzacji rolniczej przestrzeni produkcyjnej ( na którą składają się elementy takie jak wartość gleb, agroklimat, rzeźba terenu, warunki wodne ) dla gminy Jasionówka wynosi 52,3 pkt. Jest więc zbliżony od średniego wskaźnika wojewódzkiego, wynoszącego 55,8, a także niższy od wskaźnika obliczonego dla całego kraju równego 67 punktów. Przydatność terenów do produkcji rolnej oceniono w tym badaniu na 38 pkt, a to oznacza, że są „w pełni przydatne”. Z punktu widzenia przydatności dla rolnictwa ekologicznego tereny gminy zostały zakwalifikowane do grupy „przydatne” ( wskaźnik SWPE 140 -200 ).

Ze względu na znaczne bezrobocie ukryte w rolnictwie oraz ogólną tendencję do odchodzenia ludzi młodych z rolnictwa Gmina podejmie działania wspierające takie osoby. Ogólnym celem jest dostosowanie osób do funkcjonowania w zmieniających się warunkach społeczno-ekonomicznych oraz przygotowanie ich do wykorzystania szans związanych z powstawaniem nowych miejsc pracy na obszarach wiejskich poprzez stworzenie warunków ułatwiających osobom zatrudnionym w rolnictwie znalezienie zatrudnienia poza sektorem rolnym.

Celem szczegółowym działania jest wyposażenie rolników w umiejętności umożliwiające im zdobycie nowego zatrudnienia i wykonywania nowego zawodu w związku z procesem restrukturyzacji polskiego rolnictwa.

3.3.Finanse Gminy.

Dochody i wydatki gminy (w cenach stałych 2003) były w ostatni 10-leciu bardzo zmienne (schemat 5).

Schemat 4. Dochody i wydatki gminy Jasionówka w latach 1996 - 2004 oraz prognoza do 2007 r. (ceny stałe z 2003 r. w tys. zł.)

Źródło: opracowanie własne na podstawie informacji Urzędu Statystycznego w Białymstoku i Urzędu Miasta i Gminy w Jasionówce.

Zgodnie z najlepiej dopasowaną linią trendu dochody gminy mogą wynosić w kolejnych latach (w cenach 2003 r.):

co razem z wydatkami na 2004 r. daje sumę 16639 tys. zł. Jest to niewątpliwie wariant pesymistyczny. W wariancie optymistycznym, w związku z prognozami rozwojowymi dla Polski można założyć tempo wzrostu dochodów gminy rzędu 2%, co w efekcie daje oszacowanie dochodów w latach 2004-2007 w wysokości 17261 tys. zł.

Dochody budżetu gminy na 1 mieszkańca (zł/osobę) są porównywalne z dochodami gmin innych powiatów województwa podlaskiego. W 2002 r. wynosiły 1301,7 przy średniej wojewódzkiej 1296,3 zł. Większa różnica miała miejsce w przypadku wydatków, które wynosiły.1187,7 zł na osobę przy średniej wojewódzkiej 1300,9.

Dochody i wydatki gminy Jasionówka w latach 2000-2003 przedstawiono w tabeli 4.

Tabela 17. Wydatki na ochronę środowiska i gospodarkę wodną w latach 200-2003 (w tys. zł.)

Źródło: dane Urzędu Gminy.

Udział wydatków na ochronę środowiska i gospodarkę wodną w gminie Jasionówka wahała się w ostatnich latach od 0,9 do 6,8% wydatków ogółem oraz od 8,9 do 70,6% wydatków inwestycyjnych. Większość tych wydatków związana jest jednak z gospodarką wodną.

Podstawowymi problemami wynikającymi z analizy stanu w sferze społecznej są :