PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA
Załącznik
do Uchwały Nr XVIII/87/05
Rady Gminy Jasionówka
z dnia 11 lutego 2005 r.
PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA
GMINY JASIONÓWKA
ZESPÓŁ WYKONAWCÓW
dr Grzegorz Dobrzański - wykonawca
dr Bożena M.Dobrzańska - wykonawca
Jasionówka, luty 2005
SPIS TREŚCI
WPROWADZENIE
1. Podstawa prawna opracowania
Konieczność opracowania Programu Ochrony Środowiska Gminy Jasionówka wynika z obowiązku nałożonego na samorząd gminny zapisem Ustawy z dnia 27 kwietnia 2001 r. Prawo ochrony środowiska, Dz.U. z 2001r. nr 62, poz. 627 z późniejszymi zmianami.
2. Założenia
Niniejszy „Program Ochrony Środowiska Gminy Jasionówka” wykonano przyjmując następujące założenia wyjściowe:
Program musi zostać opracowany w zgodzie z zasadami trwałego i zrównoważonego rozwoju, tzn. określone w nim działania na rzecz ochrony środowiska i przyrody oraz racjonalnego wykorzystania zasobów naturalnych nie mogą być jedynie celem samym w sobie, ale muszą uwzględniać wymagania i potrzeby społeczne i gospodarcze.
Program musi uwzględniać zasady polityki ekologicznej państwa, a w szczególności (obok zasady zrównoważonego rozwoju):
zasadę prewencji, oznaczającą w szczególności:
zapobieganie powstawaniu zanieczyszczeń poprzez stosowanie najlepszych dostępnych technik (BAT),
recykling, czyli zamykanie obiegu materiałów i surowców, odzysk, energii, wody i surowców ze ścieków i odpadów oraz gospodarcze wykorzystanie odpadów zamiast ich składowania,
zintegrowane podejście do ograniczania i likwidacji zanieczyszczeń i zagrożeń zgodnie z zaleceniami Dyrektywy Rady 96/61/WE w sprawie zintegrowanego zapobiegania zanieczyszczeniom i kontroli (tzw. dyrektywa IPPC),
wprowadzanie pro środowiskowych systemów zarządzania procesami produkcji i usługami, zgodnie z ogólnoświatowymi i europejskimi wymogami w tym zakresie, wyrażonymi m.in. w standardach ISO 14000 i EMAS, programach czystszej produkcji i Responsible Care itp.
zasadę integracji polityki ekologicznej z politykami sektorowymi, oznaczającą uwzględnienie w politykach sektorowych celów ekologicznych na równi z celami gospodarczymi i społecznymi.
Struktura Programu powinna nawiązywać do ustaleń art. 14 i 17 ustawy Prawo ochrony środowiska oraz struktury „Polityki ekologicznej państwa na lata 2003-2006 z uwzględnieniem perspektywy na lata 2007-2010”, a więc powinien on określać:
cele ekologiczne, priorytety ekologiczne oraz rodzaj i harmonogram działań proekologicznych w zakresie:
poprawy jakości środowiska i bezpieczeństwa ekologicznego (ochrona wód powierzchniowych i podziemnych, ochrona powietrza, gospodarowanie odpadami, ochrona powierzchni ziemi, ochrona przed hałasem, wibracjami i promieniowaniem, bezpieczeństwo chemiczne i biologiczne, zapobieganie poważnym awariom),
ochrony dziedzictwa przyrodniczego (m.in.: ochrona przyrody i bioróżnorodności ochrona krajobrazu, ochrona lasów),
racjonalnego użytkowania zasobów naturalnych (zmniejszanie materiałochłonności, energochłonności i wodochłonności gospodarki, racjonalna eksploatacja lasów, ochrona zasobów kopalin);
zadań o charakterze systemowym (przyszłościowy rozwój społeczno-gospodarczy w kontekście ochrony środowiska, w tym systemy zarządzania środowiskowego i włączanie aspektów ekologicznych do polityk sektorowych, edukacja ekologiczna i udział społeczeństwa w sprawach ochrony środowiska, współpraca ponadlokalna).
narzędzia i instrumenty realizacji programu (wzmocnienie instytucjonalne, ramy prawa - w zakresie prawa lokalnego i decyzji organów samorządowych, planowanie przestrzenne, powiązania formalne i merytoryczne z analogicznym programem niższego i wyższego szczebla administracyjnego w celu zapewnienia regionalnej spójności programów, mechanizmy finansowania ochrony środowiska, dostęp do informacji i udział społeczeństwa);
nakłady na realizację programu (wielkość nakładów i źródła finansowania) i jednostki odpowiedzialne za wykonanie zadań;
sposoby kontroli realizacji programu (procedury kontroli, mierniki realizacji programu, procedury weryfikacji programu).
Określone w Programie cele muszą być kompatybilne z celami ochrony środowiska na szczeblu krajowym i regionalnym oraz zaleceniami Unii Europejskiej.
Gminne programy ochrony środowiska muszą spełniać warunki pozyskania po akcesji wsparcia finansowego z Unii Europejskiej tj. z funduszy strukturalnych i Funduszu Spójności, które w głównej mierze udzielane będzie jednostkom samorządu terytorialnego na realizację inwestycji ekologicznych. Z tego też względu programy te muszą być zgodne z dokumentami programowymi, które będą stanowiły podstawę otrzymania takiego wsparcia, a więc z:
Komponentem środowiskowym Zintegrowanego Programu Operacyjnego Rozwoju Regionalnego,
Dokumentem programowym dla Funduszu Spójności w części dotyczącej środowiska.
Program ochrony środowiska powinien być skoordynowany ze:
sporządzanymi na szczeblu gminy programami sektorowymi;
gminnymi programami rozwoju infrastruktury, (jeśli są): mieszkalnictwa, transportu, zaopatrzenia w wodę, itd.;
gminnym planem gospodarowania odpadami sporządzonym zgodnie z ustawą o odpadach.
Program musi być skorelowany z programem ochrony środowiska powiatu.
Program musi być skorelowany z programami ochrony środowiska w ościennych jednostkach samorządowych w dziedzinie: ochrony wód (w układzie zlewniowym), w zakresie ochrony powietrza, wdrażania systemu Natura 2000.
Program powinien być dokumentem pozwalającym na podejmowanie racjonalnych działań na rzecz ochrony środowiska i przyrody przez władze gmin i podmioty gospodarcze.
Program zostanie opracowany w perspektywie czasowej roku 2011 i w zgodzie art. 14 i 17 ustawy Prawo ochrony środowiska, wyodrębnione zostaną podokresy 2004-2007 dla którego zostanie opracowany plan operacyjny oraz 2008-2011 obejmujący działania perspektywiczne.
Plan operacyjny na lata 2004-2007, będący częścią Programu, powinien zawierać:
zadania własne gminy, czyli przedsięwzięcia, które będą finansowane w całości lub częściowo ze środków będących w dyspozycji gminy,
zadania koordynowane, czyli pozostałe zadania związane z ochroną środowiska i racjonalnym wykorzystaniem zasobów naturalnych, które są finansowane ze środków przedsiębiorstw oraz ze środków zewnętrznych,
Opracowanie metodyki sporządzania programu w celu zapewnienia merytorycznej jakości programu.
Zbieranie informacji: o gminie i jej otoczeniu, wymaganiach prawnych w zakresie ochrony środowiska, wytycznych w zakresie ochrony środowiska z programów i polityk centralnych i regionalnych. Produktem tego etapu będzie ogólna charakterystyka gminy, diagnoza walorów i zasobów środowiska, stanu środowiska i źródeł jego zagrożeń oraz określenie limitów i wytycznych w zakresie ochrony środowiska, niezbędnych do poprawnego dokonania analizy SWOT, określenia celów i priorytetów.
Analiza SWOT uwarunkowań zewnętrznych i wewnętrznych ochrony środowiska w gminie, która pozwoli na określenie strategii ochrony środowiska (misja, cele) do 2011 roku. Uwzględniać ona będzie wyniki diagnozy oraz informacje o limitach środowiskowych wynikających z kryteriów formalnych, porównawczych i funkcjonalnych.
Określenie misji i celów Programu. ze wskazaniami na priorytety inwestycyjne i pozainwestycyjne Cele zostaną ujęte w czterech blokach tematycznych:
ochrona dziedzictwa przyrodniczego,
jakość środowiska i bezpieczeństwo ekologiczne,
racjonalne użytkowanie zasobów,
działania o charakterze systemowym.
Opracowanie programu operacyjnego na lata 2004-2007 wraz z harmonogramem i nakładami finansowymi oraz celów i kierunków działań na lata 2008-2011. Zostanie zdefiniowana lista przedsięwzięć przewidzianych do realizacji w najbliższych czterech latach, ważnych w skali gminy.
Opracowanie systemu zarządzania Programem. W tym etapie zostanie zaproponowany system zarządzania realizacją programu.
Przedstawienie projektu Programu Zamawiającemu, celem skierowania go do procedury opiniowania i uchwalania.
ogólną charakterystykę i ocenę zasobów oraz walorów środowiska przyrodniczego obszarów przyrodniczo cennych;
stan i tendencje przeobrażeń środowiska przyrodniczego obszarów przyrodniczo cennych;
podstawowe źródła przeobrażeń środowiska przyrodniczego na obszarach przyrodniczo cennych.
relacje z otoczeniem wynikające z położenia obszaru oraz charakteru terenów ościennych,
ogólne trendy środowiskowe, społeczne i gospodarcze,
uwarunkowania instytucjonalno-organizacyjne (polityki i programy obowiązujące na wyższych szczeblach przestrzennych oraz w bezpośrednim otoczeniu gminy).
piśmiennictwo naukowe,
raporty i informacje WIOŚ w Białymstoku i jego delegatury w Łomży,
materiały i informacje Wydziału Ochrony Środowiska Podlaskiego Urzędu Wojewódzkiego,
dane z Programu Ochrony Środowiska Województwa Podlaskiego oraz Powiatowego Programu Ochrony Środowiska dla Powiatu Monieckiego,
wydawnictwa statystyczne GUS w Warszawie i US w Białymstoku,
dokumentów strategicznych gminy (strategia rozwoju, itp.),
istniejące analizy uwarunkowań i plany zagospodarowania przestrzennego;
informacje będące w posiadaniu samorządu gminnego oraz Podlaskiego Urzędu Marszałkowskiego w Białymstoku.
stymulacja procesów rozwojowych
stan środowiska lepszy od standardów jakości środowiska
stymulacja procesów rozwojowych
zapewnienie odpowiedniego stanu środowiska i dostępu do zasobów
ograniczenia procesów rozwojowych
stan środowiska gorszy od standardów jakości środowiska
ograniczanie procesów rozwojowych
negatywny wpływ na stan środowiska i dostępność zasobów
osadnictwa i infrastruktury komunalnej,
infrastruktury komunikacyjnej,
przemysłu,
rolnictwa i dziedzin pokrewnych,
leśnictwa i dziedzin pokrewnych,
turystyki i rekreacji.
zadania własne gminy, czyli przedsięwzięcia, które będą finansowane w całości lub częściowo ze środków będących w dyspozycji gminy. Zadania własne powinny być w programie ujęte z pełnym zakresem informacji niezbędnej do kontroli ich realizacji (opis przedsięwzięcia, terminy realizacji, instytucja odpowiedzialna, koszty, źródła finansowania).
zadania koordynowane, czyli pozostałe zadania związane z ochroną środowiska i racjonalnym wykorzystaniem zasobów naturalnych, które są finansowane ze środków przedsiębiorstw oraz ze środków zewnętrznych, będących w dyspozycji organów i instytucji szczebla wojewódzkiego i centralnego, bądź instytucji działających na terenie gminy, ale podległych bezpośrednio organom wojewódzkim, bądź centralnym).
stanu z ostatnich lat i prognozy finansów gminy,
nakładów inwestycyjnych w powiecie na ochronę środowiska w latach ubiegłych (ogółem i wg kierunków inwestowania),
przedsięwzięć zgłoszonych przez gminę do Strategii Województwa Podlaskiego i Programu Ochrony Środowiska Województwa Podlaskiego,
przedsięwzięć proponowanych do finansowania ze środków Unii Europejskiej,
wielkości nakładów inwestycyjnych na realizację przedsięwzięć, ujętych w projekcie Programu wykonawczego do II PEP na lata 2002 - 2010,
szacunków wielkości pomocy zagranicznej (unijnej) - j.w.,
kosztów realizacji przedsięwzięć z zakresu zarządzania programem.
Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 9 kwietnia 2003 r. w sprawie sporządzania planów gospodarki odpadami (Dz.U. Nr 66 poz. 620 z 2003 r.)
Ustawa o odpadach oraz o zmianie niektórych ustaw (Dz. U. Nr 100, poz. 1085 tj. z 2001 r., z p. zm.)
Ustawa z dnia 11 maja 2001 r. o opakowaniach i odpadach opakowaniowych (Dz. U. Nr 63 poz. 638 z 2001 r. z p. zm.)
Ustawa z dnia 11 maja 2001 r., o obowiązkach przedsiębiorców w zakresie gospodarowania niektórymi odpadami oraz o opłacie produktowej i opłacie depozytowej (Dz. U. Nr 63 poz. 639 z 2001 r. z p. zm.)
Ustawa z dnia 13 września 1996 r. o utrzymaniu czystości i porządku w gminach (Dz. U. Nr 132, poz. 622 tj. z 1996 r., z p. zm.)
Ustawa z dnia 16 października 1991 r., o ochronie przyrody (Dz. U. Nr 99 poz. 1079 z 2001 r. z p. zm.)
Ustawa z dnia 18 lipca 2001 r. Prawo wodne (Dz. U. Nr 115 poz. 1229 tj. z 2001 r., z p. zm.)
Ustawa z dnia 19 czerwca 1997 r. o zakazie stosowania wyrobów zawierających azbest (Dz. U. Nr 101 poz. 628 z 1997 r., z p. zm.)
Ustawa z dnia 22 czerwca 2001 r., o organizmach genetycznie zmodyfikowanych (Dz. U. Nr 76 poz. 811).
Ustawa z dnia 26 lipca 2000 r. o nawozach i nawożeniu (Dz. U. Nr 89 poz. 991)
Ustawa z dnia 27 kwietnia 2001 r. Prawo ochrony środowiska (Dz. U. Nr 62 poz. 627 tj. z 2001 r., z p. zm.)
Ustawa z dnia 27 lipca 2001 r o wprowadzeniu ustawy Prawo ochrony środowiska,
Ustawa z dnia 3 lutego 1995 r. o ochronie gruntów rolnych i leśnych (Dz. U. Nr 16 poz. 78 z 1995 r. z p. zm.)
Ustawa z dnia 4 lutego 1994 r. Prawo geologiczne i górnicze (Dz. U. Nr 110 poz. 1190 z 2001 r. z p. zm.)
Ustawa z dnia 27 kwietnia 2001 r o odpadach (Dz. U. Nr 62 poz. 628 tj. z 2001 r., z p. zm.)
Dokumenty określające strategię rozwoju kraju:
Długookresowa strategia trwałego i zrównoważonego rozwoju - Polska 2025,
Koncepcja polityki przestrzennego zagospodarowania kraju,
Narodowa strategia rozwoju regionalnego,
Narodowy Plan Rozwoju 2004-2006,
Narodowy program przygotowania do członkostwa w Unii Europejskiej;
Dokumenty polskiej polityki ekologicznej:
II Polityka Ekologiczna Państwa,
Polityka ekologiczna państwa na lata 2003-2006 z uwzględnieniem perspektywy na lata 2007-2010
Program Wykonawczy do II polityki ekologicznej państwa, na lata 2002-2010,
Strategia rozwoju energetyki odnawialnej
Krajowa strategia ochrony i umiarkowanego użytkowania różnorodności biologicznej Krajowa strategia ograniczenia emisji metali ciężkich i trwałych zanieczyszczeń organicznych
Narodowa strategia edukacji ekologicznej
NATURA 2000 Europejska sieć ekologiczna,
Program usuwania azbestu i wyrobów zawierających azbest stosowanych na terytorium Polski;
Strategia ochrony leśnej różnorodności biologiczne;.
Programy sektorowe:
Średniookresowa strategia rozwoju obszarów wiejskich i rolnictwa,
Polityka leśna państwa,
Strategia rozwoju turystyki,
Polityka transportowa,
Polityka energetyczna;
Programy regionalne:
Strategia rozwoju obszaru funkcjonalnego ZPP
Strategia rozwoju województwa podlaskiego
Program ochrony środowiska województwa podlaskiego
Program rozwoju turystyki i zagospodarowania turystycznego województwa podlaskiego do 2010 roku,
Plan zagospodarowania przestrzennego województwa podlaskiego;
Programy regionalne i lokalne na sąsiednich terenach.
porównawczy - odniesienia do innych podobnych jednostek przestrzennych,
funkcjonalny - określające właściwe czy pożądane stany z punktu widzenia sprawności, efektywności funkcjonowania poszczególnych elementów badanej jednostki terytorialnej, parametry te mogą mieć charakter formalny,
społeczne - mające charakter porównania faktycznego stanu z oczekiwaniami społeczności lub ich reprezentantów.
zmniejszenie wodochłonności produkcji o 50% w stosunku do stanu w 1990 r. (w przeliczeniu na PKB i wartość sprzedaną w przemyśle),
ograniczenie materiałochłonności produkcji o 50% w stosunku do 1990 r. w taki sposób, aby uzyskać, co najmniej średnie wielkości dla państw OECD (w przeliczeniu na jednostkę produkcji, wartość produkcji lub PKB),
ograniczenie zużycia energii o 25% w stosunku do 1990 r. również w przeliczeniu na jednostkę produkcji, wartość produkcji lub PKB),
podwojenie do 2010 r. udziału energii odnawialnej w bilansie energetycznym kraju w stosunku do roku 2000,
dwukrotne zwiększenie udziału odzyskiwanych i ponownie wykorzystywanych w procesach produkcyjnych odpadów przemysłowych w porównaniu ze stanem z 1990 r.,
odzyskanie i powtórne wykorzystanie, co najmniej 50% papieru i szkła z odpadów komunalnych;
pełna (100%) likwidacja zrzutów ścieków nieoczyszczonych z miast i zakładów przemysłowych,
zmniejszenie ładunku zanieczyszczeń odprowadzanych do wód powierzchniowych, w stosunku do stanu z 1990 r., z przemysłu o 50%, z gospodarki komunalnej (na terenie miast i osiedli wiejskich) o 30% i ze spływu powierzchniowego - również o 30%,
ograniczenie emisji pyłów o 75%, dwutlenku siarki o 56%, tlenków azotu o 31%, niemetanowych lotnych związków organicznych o 4% i amoniaku o 8% w stosunku do stanu w 1990 r.
rolnictwo, łowiectwo i leśnictwo (bez rolników indywidualnych) - 15,
przetwórstwo przemysłowe - 20,
budownictwo - 22,
handel i naprawy - 33,
hotele i restauracje - 6,
transport, gospodarka magazynowa i łączność - 9,
pośrednictwo finansowe - 1,
obsługa nieruchomości i firm, nauka - 12,
edukacja - 3,
ochrona zdrowia i opieka społeczna - 2,
pozostała działalność usługowa, komunalna, społeczna i indywidualna - 10.
NAPRZÓD sp. z o.o. (produkcja napojów chłodzących i zniczy),
Przedsiębiorstwo Produkcyjno-Handlowe „E.J.” (sprzedaż produktów naftowych, przerób i sprzedaż drewna),
SCHWARZ (przerób i sprzedaż drewna);
droga krajowa nr 19 Białystok - Augustów na odcinku 2,5 km;
droga wojewódzka nr 671 Korycin -Jasionówka - Tykocin o długości 9 km:
drogi powiatowe o łącznej długości 46,7 km, w tym 40,3 km o nawierzchni utwardzonej;
drogi gminne o łącznej długości 47,4 km, w tym 19,1 km o nawierzchni utwardzonej.
2005 - 4180 tys. zł.,
2006 - 4150 tys. zł.,
2007 - 4121 tys. zł.;
3. Metodyka prac
Ze względu na ograniczenia czasowe Program sporządzono metodą ekspercką. Konsultacje treści Programu dokonane zostaną jedynie na szczeblu władz gminy.
Procedura opracowania Programu składa się z następujących etapów:
Schemat 1. Struktura prac merytorycznych „Gminnego programu ochrony środowiska”
Źródło: opracowanie własne
Diagnoza
Diagnoza gminy powinna obejmować ogólną charakterystykę, pomagającą określić ogólne trendy rozwoju, ponieważ dopiero w ich świetle sensowne wydaje się ocenianie stanu środowiska i planowanie jego ochrony.
Kluczowym elementem jest jednak diagnoza stanu i procesów w środowisku, jako podstawa do programowania ochrony środowiska powinna obejmować w szczególności:
Przeprowadzona diagnoza powinna łączyć w sobie podejście sektorowe (sektory ochrony środowiska, takie jak powietrze, woda, gleba, hałas) i podejście nakierowane na czynniki oddziałujące na środowisko.
Oprócz uwarunkowań wewnętrznych należy uwzględnić i uwarunkowania zewnętrzne. Do tych uwarunkowań należą:
Na etapie diagnozy wykorzystano następujące źródła informacji:
Analiza SWOT i strategia
Analiza SWOT służy do określenia najsłabszych stron stanu środowiska z punktu widzenia wymagań ochrony środowiska oraz stanu i zasobów środowiska z punktu widzenia ich wpływu na ograniczanie lub stymulację procesów rozwoju gospodarczego.
Selekcję i kryteria oceny poszczególnych uwarunkowań wewnętrznych przedstawiono w tabeli 1:
Tabela 1. Ocena uwarunkowań wewnętrznych
|
Uwarunkowania wewnętrzne |
||
|
Zasoby środowiska |
Stan środowiska |
Zagrożenia i infrastruktura ochrony środowiska |
Mocne strony |
|||
Słabe strony |
|||
Źródło: opracowanie własne
Kryterium ograniczania/stymulacji procesów rozwojowych oznacza konieczność oceny wpływu zasobów lub/i stanu środowiska na rozwój:
Należy także zwrócić uwagę, że ocena stanu środowiska z punktu widzenia ograniczania/stymulacji procesów rozwojowych i wymaganych standardów jakości nie musi dawać jednakowych wyników.
Z kolei uwarunkowania zewnętrzne należy ocenić ze względu na ich wpływ na stan środowiska gminy oraz możliwości jego poprawy, oddzielając czynniki negatywne (zagrożenia) od pozytywnych (szanse).
Program operacyjny
Program operacyjny obejmuje opracowanie listy projektów podporządkowanej ocenie priorytetów i korzyści dla środowiska oraz hierarchizacji zadań, wynikającej ze strategii programu z podziałem na projekty inwestycyjne i pozainwestycyjne, w rozbiciu na:
Finansowanie
Koszty realizacji programu będą szacowane z wykorzystaniem:
Planowane nakłady inwestycyjne i inne koszty zostaną określone według dziedzin ochrony środowiska, szczebla zarządzania, zakresu rzeczowego kosztów.
4. Wytyczne i limity
Dla prawidłowego wyznaczenia celów, kierunków działania, zadań konieczne jest uwzględnienie wytycznych, zawartych w przepisach prawa oraz różnorodnych dokumentach, programach, planach, opracowaniach o charakterze strategicznym.
Przepisy prawa
Przy prowadzeniu prac nad dokumentem „Program Ochrony Środowiska Gminy Jasionówka” uwzględniano postanowienia aktualnych przepisów prawa, a w szczególności:
Dokumenty strategiczne
W trakcie przygotowywania Programu dokonano przeglądu i analizy następujących dokumentów:
Kryteria (limity)
Kryteria oceny stanu środowiska, niezbędne dla właściwego określenia słabych i mocnych stron (analizy SWOT) i wyznaczenia celów i priorytetów działań, mogą mieć charakter:
Ze względu na ograniczenia czasowe nie ma możliwości zastosowania kryteriów społecznych. Główne znacznie mogłyby mieć kryteria funkcjonalne, wywiedzione z ogólnokrajowych, ilościowych celów (limitów) polityki ekologicznej. W II Polityce ekologicznej państwa, przyjętej przez Radę Ministrów w czerwcu 2000 r. a następnie przez Sejm Rzeczypospolitej Polskiej w sierpniu 2001 r., ustalone zostały następujące ważniejsze limity krajowe, związane z racjonalnym wykorzystaniem zasobów naturalnych i poprawą stanu środowiska (wszystkie dotyczą celów do osiągnięcia najpóźniej do 2010 r.):
Rada Ministrów, przyjmując w czerwcu 2000 r. II Politykę ekologiczną państwa, nie dokonała jednak podziału limitów krajowych na limity regionalne, gdyż nie było ku temu dostatecznych podstaw planistycznych. Również ustawa Prawo ochrony środowiska nie wprowadziła zasad wypełniania i rozdziału przestrzennego lub branżowego nakładanych przez protokoły do konwencji oraz dyrektywy UE pułapów emisji niektórych zanieczyszczeń do powietrza. Dlatego też przytoczone w rozdziale poniżej wskaźniki liczbowe należy wg twórców polityki ekologicznej traktować jako wielkości orientacyjne, przeznaczone do porównań międzyregionalnych i porównań tempa realizacji celów polityki ekologicznej państwa w poszczególnych powiatach i gminach z tempem realizacji tej polityki na szczeblu krajowym.
Tylko w jednym konkretnym przypadku może mieć miejsce określona procedura „przydziału” limitów dla poszczególnych województw, powiatów i gmin. Chodzi tutaj o ładunki zanieczyszczeń odprowadzanych do wód powierzchniowych i do powietrza, które są i będą przyjmowane w programach działań mających zapewnić dotrzymanie wymaganych poziomów jakości wód i dopuszczalnych poziomów substancji w powietrzu zdefiniowanych w ustawie Prawo ochrony środowiska, transponującej w tym zakresie wymagania zawarte w ramowych dyrektywach Unii Europejskiej dotyczących jakości wód i powietrza. W takim zakresie, w jakim w ramach monitoringu środowiska zostaną zidentyfikowane dotyczące danego województwa, powiatu lub gminy obszary, w których nie są osiągnięte wymagane poziomy jakości wód oraz obszary przekroczeń dopuszczalnych poziomów substancji w powietrzu, a następnie ustalone programy działań naprawczych dla tych obszarów (w postaci programów ochrony wód i programów ochrony powietrza), w programach tych mogą zostać ustalone limity regionalne. Ustalając limity gminne dla ładunków zanieczyszczeń odprowadzanych ze ściekami, można też będzie skorzystać z określenia wielkości wymaganego zmniejszenia ładunku zanieczyszczeń odprowadzanych do wód powierzchniowych ze ściekami komunalnymi i ściekami z zakładów przemysłu rolno-spożywczego dla poszczególnych aglomeracji, które zostanie dokonane do końca 2003 r. w przygotowywanym przez Ministerstwo Środowiska Krajowym Programie Oczyszczania Ścieków Komunalnych. Analogiczne limity dotyczące gospodarowania odpadami, nie zostały dokonane w ramach Krajowego Planu Gospodarki Odpadami.
Na etapie ustalania priorytetów w grę wchodzi dodatkowe kryterium - wykonalności, szczególnie finansowej.
1. CHARAKTERYSTYKA GMINY JASIONÓWKA
Położenie geograficzne
Gmina Jasionówka położona jest na Nizinie Północnopodlaskiej w obrębie Wysoczyzny Białostockiej. Zgodnie z podziałem administracyjnym kraju obszar gminy należy do powiatu monieckiego i graniczy: od północy z gminą Jaświły, od wschodu z gminami Korycin i Czarna Białostocka, od zachodu z gminą Mońki, a od południa z gminą Knyszyn (schemat 2). Na terenie gminy znajduje się 18 miejscowości: Brzozówka Folwarczna, Czarnystok, Dobrzyniówka, Górnystok, Jasionóweczka, Jasionówka, Kalinówka Królewska, Kamionka, Kąty, Koziniec, Krasne Folwarczne, Krasne Małe, Krasne Stare, Krzywa, Kujbiedy, Łękobudy, Milewskie, Słomianka.
Schemat 2. Położenie gminy Jasionówka na tle podziału administracyjnego powiatu monieckiego
Źródło: opracowanie własne na podstawie: www.gminypolskie.pl
Powierzchnia gminy wynosi 9673 ha, co stanowi 7% powierzchni powiatu monieckiego i 1% powierzchni województwa podlaskiego.
Demografia
Liczba mieszkańców miasta i gminy Jasionówka wynosiła na koniec 2002 r. 3074 osób, co stanowi 7% ludności powiatu i 0,25% ludności województwa. Ogólnie liczba mieszkańców gminy spada. Zgodnie z prognozą demograficzną przewidywany jest dalszy spadek liczby mieszkańców gminy (schemat 3).
Schemat 3. Liczba ludności gminy Jasionówka w latach 1995-2003 i prognoza do roku 2014.
Źródło: opracowanie własne na podstawie Prognozy demograficznej ludności Głównego Urzędu Statystycznego i Bazy Danych Regionalnych GUS (www.stat.gov.pl).
Wskaźnik zaludnienia dla gminy wynosi 32 osoby/km2. Wskaźnik ten jest niższy niż w powiecie monieckim (49,5 osób/km2) województwie podlaskim (60 osób/km2) i w Polsce (124 osoby/km2).
Struktura wieku ludności (tabela 2) gminy Jasionówka nie jest zbyt korzystna ze względu na wysoki udział osób w wieku nieprodukcyjnym, głównie poprodukcyjnym (w stosunku do przeciętnej sytuacji w województwie). Nieco większy niż przeciętnie w województwie jest natomiast udział dzieci i młodzieży.
Tabela 2. Struktura wiekowa ludności gminy Jasionówka w 2002 r. (stan na dzień 20.05.)
Źródło: opracowanie własne na podstawie danych z NSP'2002, US Białystok.
Rynek pracy
W systemie REGON w 2003 r zarejestrowanych było 140 jednostek, z tego większość (132) stanowiły jednostki sektora prywatnego (głównie osoby fizyczne prowadzące działalność gospodarczą). W poszczególnych sekcjach PKD liczba podmiotów wynosiła:
W ostatnich latach obserwuje się powolną i zasadniczo trwałą tendencję wzrostową liczby podmiotów gospodarki narodowej w gminie (schemat 4).
Schemat 4. Liczba jednostek zarejestrowanych w systemie REGON w gminie Jasionówka w latach 1995-2003
Źródło: Bank Danych Regionalnych, www.stat.gov.pl, Podmioty gospodarki narodowej w województwie podlaskim w 2003 r., sp.stat.gov.pl/urzedy/bialystok/
Obecna liczba jednostek gospodarczych daje wskaźnik nasycenia na 100 mieszkańców w wysokości 4,58, czyli znacznie nieco mniej niż w powiecie (4,97) i znacznie mniej niż w województwie - 7,83. Do najważniejszych przedsiębiorstw należą:
Poza systemem REGON znajdują się indywidualne gospodarstwa rolne. Ich uwzględnienie wskazuje, że głównym sektorem gospodarki w gminie jest rolnictwo, o czym świadczy fakt, że z 1144 osób w gminie posiadających własne źródło utrzymania, aż 688 utrzymuje się z pracy we własnym gospodarstwie rolnym.
Struktura obszarowa gospodarstw rolnych jest korzystna (tabela). Przeciętna powierzchnia gospodarstwa wynosi 15,7 ha, wobec 15,0 w powiecie i 11,3 w województwie.
Tabela 3. Struktura obszarowa gospodarstw rolnych w gminie Jasionówka w 2002 r.
Źródło: opracowanie własne na podstawie Podstawowe informacje ze spisów powszechnych. Gmina wiejska Jasionówka, US, Białystok 2003 oraz Raport z wyników spisów powszechnych. Województwo podlaskie, US, Białystok 2003.
W Jasionówce (stan na 20.05.2002.) było 148 bezrobotnych, co przy 1252 osobach aktywnych zawodowo dawało 11,8% stopy bezrobocia. Porównawczo w tym samym czasie stopa bezrobocia w powiecie monieckim wynosiła 13,3%, a w województwie podlaskim 19,1%. Należy jednak wziąć pod uwagę, że ze względu na dominację sektora rolniczego, rzeczywiste bezrobocie jest wyższe, ale ukryte.
Infrastruktura techniczna
W gminie Jasionówka nie ma sieci gazowej. Dotąd nie ma aktualnego programu gazyfikacji województwa, przez co nie można sprecyzować możliwości zaopatrzenia gminy w gaz.
Na terenie gminy istnieje 12 większych źródeł wytwarzania energii cieplnej obsługujących budynki, głównie użyteczności publicznej. Sześć z nich opalanych jest węglem, cztery olejem opałowym, jedno trocinami i jedno jest elektryczne. Jedynie 18 spośród 802 (stan w 2002 r.) mieszkań jest zaopatrywanych w ciepło ze zbiorczych systemów centralnego ogrzewania. Pozostałe są ogrzewane indywidualnie (centralnym ogrzewaniem - 330, piecami i innymi urządzeniami - 454).
Na terenie gminy Jasionówka znajdują się:
Finanse
Dochody i wydatki gminy (w cenach stałych 2003) były w ostatni 10-leciu bardzo zmienne (schemat 5).
Schemat 5. Dochody i wydatki gminy Jasionówka w latach 1996 - 2004 oraz prognoza do 2007 r. (ceny stałe z 2003 r. w tys. zł.)
Źródło: opracowanie własne na podstawie informacji Urzędu Statystycznego w Białymstoku i Urzędu Gminy w Jasionówce.
Zgodnie z najlepiej dopasowaną linią trendu dochody gminy mogą wynosić w kolejnych latach (w cenach 2003 r.):
co razem z wydatkami na 2004 r. daje sumę 16639 tys. zł. Jest to niewątpliwie wariant pesymistyczny. W wariancie optymistycznym, w związku z prognozami rozwojowymi dla Polski można założyć tempo wzrostu dochodów gminy rzędu 2%, co w efekcie daje oszacowanie dochodów w latach 2004-2007 w wysokości 17261 tys. zł.
Dochody budżetu gminy na 1 mieszkańca (zł/osobę) są porównywalne z dochodami gmin innych powiatów województwa podlaskiego. W 2002 r. wynosiły 1301,7 przy średniej wojewódzkiej 1296,3 zł. Większa różnica miała miejsce w przypadku wydatków, które wynosiły.1187,7 zł na osobę przy średniej wojewódzkiej 1300,9.
Dochody i wydatki gminy Jasionówka w latach 2000-2003 przedstawiono w tabeli 4.
Tabela 4. Wydatki na ochronę środowiska i gospodarkę wodną w latach 200-2003 (w tys. zł.)
Źródło: dane Urzędu Gminy.
Udział wydatków na ochronę środowiska i gospodarkę wodną w gminie Jasionówka wahała się w ostatnich latach od 0,9 do 6,8% wydatków ogółem oraz od 8,9 do 70,6% wydatków inwestycyjnych. Większość tych wydatków związana jest jednak z gospodarką wodną.
2. ZASOBY ŚRODOWISKA
2.1. Krajobraz, budowa geologiczna, klimat i formy użytkowania terenu
Krajobraz.
Gmina Jasionówka położona jest na Wysoczyźnie Białostockiej, która znajduje się pomiędzy Kotliną Biebrzańską, Doliną Górnej Narwi, Wzgórzami Sokólskimi i Poniemniem na Białorusi. Wysoczyzna charakteryzuje się zróżnicowanym krajobrazem. Występują tu wysokie wzgórza moren i kemów, przekraczające 200 m n.p.m. (Krynica 204m, Góra Św. Jana 214 m i inne), równiny sandrowe i morenowe. Dwie największe rzeki tego obszaru - Supraśl i Brzozówka dzielą Wysoczyznę Białostocką na mniejsze jednostki regionalne.
Morfologia obszaru gminy Jasionówka jest również bardzo zróżnicowana, co wynika ze zlodowaceń środkowopolskich. Późniejsze zlodowacenie bałtyckie nie wywarło większego wpływu na kształtowanie się rzeźby terenu Jasionówki, ponieważ granica zasięgu lądolodu biegnąca środkiem Pojezierza Mazurskiego znajdowała się na północy od obszaru gminy.
Najwyżej położonym obszarem na terenie gminy jest jej część północno-zachodnia, która ma wyraźnie charakter falisty a deniwelacje wahają się od około 20 do 40 m.. Tam też znajduje się największe wzniesienie terenu: 208 m n.p.m.(na północ od wsi Koziniec). Najbardziej płaski jest skrajnie wschodni fragment gminy, który jest fragmentem doliny Brzozówki.
Szczególnie interesującymi elementami krajobrazu gminy są moreny czołowe, moreny martwego lodu, kemy i ozy ukształtowane przez procesy peryglacjalne zlodowacenia północnopolskiego.
Na północ i północny zachód od Jasionówki występuje kilka ciągów moren czołowych oddzielonych od siebie obniżeniami o niewielkiej szerokości. Wzgórza morenowe osiągają w wielu przypadkach wysokość 180 m n.p.m.. Najwyraźniej wzgórza moren czołowych ukształtowały się w północno-zachodniej części gminy w okolicy wsi Słomianka, Kamionka i Koziniec. W większości porastają je lasy. Natomiast obniżenia między wzniesieniami są zabagnione i zatorfione. W rzeczywistości są to zanikające jeziorka.
Kemy, czyli szerokie pagórki o kolistej podstawie, zdenudowanych zboczach i płaskich wierzchołkach występują w południowo-zachodniej części gminy od Jasionówki po Kalinówkę Królewską.
We wschodniej części gminy występuje pas wzgórz ozowych o łagodnych zboczach. Wzgórza te osiągają 140 m n.p.m. wysokości i układają się równolegle do doliny rzeki Brzozówka.
Dolina Brzozówki dominuje w krajobrazie wschodniego obszaru gminy. Jest zatorfiona, zmeliorowana, dość wąska i nie przekracza 0,5 km, a tylko w okolicy Kolonii Milewskie jej szerokość dochodzi do 1 km. Dno rzeki w południowo-wschodniej części gminy położone jest na wysokości ok. 136 m n.p.m., a w części północnej 123 m n.p.m.
Lekko falista rzeźba terenu gminy właściwie nie stanowi ograniczeń dla rozwoju rolnictwa. Średni wskaźnik bonitacji rzeźby terenu wynosi 7,1 punktu w 10 stopniowej skali IUNG. Współczesne procesy geomorfologiczne zaś nie powodują istotnych zmian w rzeźbie terenu. Zmiany wywołane erozją wodną są marginalne. Jedynie niewielkie zmiany w krajobrazie gminy powodowane są nieuporządkowaną powierzchniową eksploatacją surowców mineralnych.
Budowa geologiczna
Pod względem budowy geologicznej gmina Jasionówka położona jest w granicach wyniesienia Mazursko-podlaskiego wchodzącego w skład prekambryjskiej platformy wschodnioeuropejskiej. Podłoże, na którym leży gmina zalicza się do archaiku zbudowanego z migmatytów, gnejsów, amfibolitów i innych skał metamorficznych.
Na utwory przedczwartorzędowe w rejonie Jasionówki składają się następujące warstwy: iły, iłowce, mułowce, margle, wapienie muszlowe lub zwięzłe (jura środkowa), wapienie piaszczysto-glaukonitowe z fosforytami, piaski kwarcowe z fauną, wapienie z fauną i kreda pisząca (górna kreda), piaski kwarcowo-glaukonitowe przewarstwione mułkami lub iłami piaszczystymi (oligoceńskie utwory trzeciorzędowe), piaski drobnoziarniste lub pylaste kwarcowe, miejscami mułkowate z wkładkami węgli brunatnych, przykryte mułkami ilastymi (mioceńskie osady trzeciorzędowe). Maksymalna miąższość osadów oligoceńskich wynosi około 75 m a nawiercona grubość utworów mioceńskich 20m.
Na utworach trzeciorzędowych zalegają osady czwartorzędowe, których miąższość dochodzi do 213 m. Czwartorzęd tworzą osady następujących kolejno zlodowaceń - od podlaskiego do północno-polskiego (bałtyckiego) porozdzielane osadami interglacjalnymi.
Strefa powierzchniowa zbudowana jest przede wszystkim z osadów zlodowacenia środkowopolskiego stadiału pólnocno-mazowieckiego. Najstarszymi utworami tego okresu są piaski, mułki i iły zastoiskowe o miąższości w obniżeniach terenu sięgającej 20 m.. Grubość warstwy gliny zwałowej dochodzi do 65 m, a pokrywa ona fragmentarycznie północno-wschodnią część gminy (od doliny Brzozówki po Kamionkę). Najbardziej rozpowszechnionymi utworami są piaski, żwiry, głazy i gliny moren czołowych przyjmujących formy pagórków, wzgórz i wałów o miąższości do 30 m.
W południowo-wschodniej części gminy między wsią Czarnystok i Łękobudy morenom czołowym towarzyszą piaski, żwiry, gliny i ozy tworzące wały. Ich miąższość dochodzi do 20 m.
Południowo-zachodnią i środkową część gminy od Kalinówki Królewskiej po Jasionówkę pokrywają piaski, muły, iły i żwiry kemów o grubościach pokładów dochodzących do 20 m. Ponadto w okolicach Kalinówki Królewskiej i lokalnie w dolinie Brzozówki występują wodnolodowcowe piaski i piaski ze żwirem o miąższości do 15 m. W dolinie Brzozówki występują fragmentarycznie także mady, mułki, piaski i żwiry (utwory rzeczne) zlodowacenia północnopolskiego.
Na terenie gminy utwory holoceńskie są raczej skromne i ograniczają się do dolin cieków wodnych oraz zagłębień bezodpływowych. Osady rzeczne występują w dolinie Brzozówki przede wszystkim na odcinku od Jasionówki do północnej granicy gminy. Ich miąższość waha się około 6 m.
W dolinach i zagłębieniach bezodpływowych wiodącym osadem są namuły, czyli piaski drobnoziarniste, często mułkowate lub ilaste z dużą domieszką frakcji organicznych o grubości nie większej niż 5m. Podobnie rozmieszczone są torfy, których miąższość lokalnie wynosi do 5-6 m.
Klimat
Klimat gminy Jasionówka jest typowy dla północno-wschodniej Polski, czyli ma charakter umiarkowany, przejściowy z wyraźnym wpływem czynników kontynentalnych, odznaczających się surowością warunków. Średnia temperatura roczna waha się w granicach 7,30C - 7,60C. Najcieplejszym miesiącem jest lipiec - ok. 17,7 oC, a najchłodniejszym styczeń - ok. -2,3 oC. Lato trwa średnio 90 dni, a zima 110 dni. Względna wilgotność powietrza jest podobna do przeciętnej krajowej i w skali rocznej wynosi 81 %. Najwyższe wartości występują w grudniu (90 %), a najniższe w czerwcu - 71 %. Z wilgotnością związana jest częstotliwość występowania mgieł - około 24 dni w roku z maksimum ich pojawiania się w październiku i listopadzie. Współczynnik zachmurzenia wynosi (4,9 - 5,3) i jest niższy od współczynnika dla Polski (6,6). Łącznie w roku notuje się około 155 dni pochmurnych.
Bardzo ważnym elementem klimatycznym jest ilość i rozłożenie opadów. Średnio w roku notuje się ok. 570 mm opadów, z czego około 368 mm przypada na okres wegetacyjny. Ich największa intensywność przypada na okres od kwietnia do września. Jest to zjawisko korzystne w aspekcie agrotechnicznym, gdyż zaspokaja potrzeby roślin w okresie wegetacji. Okres najwyższego nasilenia opadów przypada zazwyczaj na lipiec. Średnie nasłonecznienie waha się w granicach 1856 - 1638 godzin w ciągu roku, co stanowi mniej więcej 37% potencjalnego maksimum.
Dominują wiatry zachodnie (~ 55%). Cisze atmosferyczne najczęściej występują latem i jesienią, a najrzadziej zimą. Średnie prędkości wiatrów wynoszą 2,2 - 2,4 m/s. Najsilniejsze wiatry wieją zimą - średnio 3,8 m/s , a najsłabsze w okresie letnim - średnio 2,8 m/s. Burze występują tu tylko przez 15-16 dni w roku.
Rozkład i siła wiatrów zależą od warunków morfologicznych oraz szaty leśnej. Doliny rzeczne są naturalnymi korytarzami przewietrzania lądu. Ich przebieg narzuca kierunki i podnosi prędkość wiatrów. Natomiast kompleksy leśne są naturalną przeszkodą ograniczającą siłę i prędkość wiatrów Warunki fizjograficzne nie powodują zróżnicowania w stosunkach opadowych i zachmurzenia. Jedynie pokrywa śnieżna jest trwalsza w obrębie lasów i zagłębień terenowych.
Formy użytkowania terenu
Powierzchnia gminy wynosi 9763 ha. Dominują użytki rolne (grunty orne, sady, łąki i pastwiska - 82,4%). Znaczny jest też odsetek gruntów leśnych (12,6%). Kierunki użytkowania gruntów w gminie szczegółowo przedstawiono w tabelach 5 i 6.
Tabela 5. Struktura użytkowania gruntów w granicach administracyjnych gminy Jasionówka
w 2003 r.
Źródło: Opracowanie własne na podstawie Rocznika statystycznego województwa podlaskiego 2003, Urząd Statystyczny w Białymstoku 2003
Tabela 6. Struktura użytkowania gruntów w indywidualnych gospodarstwach rolnych w granicach administracyjnych gminy Jasionówka w 2003 r.
Źródło: Opracowanie własne na podstawie Rocznika statystycznego województwa podlaskiego 2003, Urząd Statystyczny w Białymstoku 2003
2.2. Zasoby geologiczne
W gminie Jasionówka zasoby mineralne rozmieszczone są zgodnie z przestrzennym występowaniem utworów czwartorzędowych. Metodą odkrywkową, w sposób niezorganizowany, dorywczo eksploatuje się piaski, piaski ze żwirem i żwiry związane z występowaniem moreny czołowej, kemów i ozów. Surowce te wykorzystuje się na lokalne potrzeby drogownictwa i budownictwa indywidualnego.
Na terenie gminy nie ma złóż surowców mineralnych stałych o udokumentowanych zasobach. Tylko w południowo-zachodniej części gminy znajduje się wydzielone „złoże Chrobotki” leżące częściowo w gminie Knyszyn, Jego zasoby szacuje się na 130 tys.m
Metryka strony
Projekt współfinansowany przez Unię Europejską z Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego w ramach Regionalnego Programu Operacyjnego Województwa Podlaskiego na lata 2007-2013
FUNDUSZE EUROPEJSKIE - DLA ROZWOJU WOJEWÓDZTWA PODLASKIEGO
Urząd Marszałkowski Województwa Podlaskiego – Instytucja Zarządzająca RPOWP